1998 (13′00″)

Voor groot orkest

Opdracht van het Holland Festival en NPS Radio

Alles wat mensen doen, componisten ook door hun werk, zijn ophopingen, aggregaten. Of dit een samengesmolten geheel of een opeenstapeling van delen vormt is overbodig om te analyseren, zelfs tegenwoordig in de kunst.

Zo waren er al aggregaten voor het machinetijdperk, strikt genomen voor het elektrische tijdperk, voor de tijd van deze elektromechanische gedrochten dat technisch aggregaat wordt genoemd (zie afb. Tylers Museum).

Dat mechanische arbeid, bewegingsenergie, elektrisch potentieel zich ophoogt tot het bepaalde ogenblik, op grond van het klimatologisch, moeilijk exact vooruit te bepalen ontlading, was een van de inspiratiebronnen van de componist.

Werkt een groep van het orkest als ′soundworkers′, dan behoort de concentratie en de zin in de gebeurtenis bij een andere groep van het orkest – maken uit klank. Eerstgenoemde in de chronologische volgorde, laatstgenoemde als ogenblik, als in een flits of kort ornamenteel arabesk, zoals de successie, het verloop van de uitvoering verduistert (ontvreemd). Werkverdeling in het orkest, ongeveer als afspraak bij het ′concerto grosso′.

Iets anders klinkt nog mee in ′Aggregaat′, de oplossing. FWJ Schelling schreef in zijn beroemde fragment ′Weltalter′ van 1813:

Van oudsher geloofden alle natuuronderzoekers in hun verklaringen van de geleidelijke vorming (ontwikkeling) van de aarde, ja, van de vorming van de gehele zichtbare natuur, voorop te moeten stellen een toestand van oplossing.

Maar in onze tijd (Schelling′s tijd)(…) nam men genoegen met een vloeibare oplossing, (…)

Alsof het vloeibare eigenlijk het laatste zou kunnen zijn, waarbij men zou kunnen blijven staan, een onvoorwaardelijke, niet verder te verklaren toestand. Wij echter geloven ook nog op een andere manier het bewijs te kunnen voeren dat de oudste toestand van alle materie en in het bijzonder alle wereldlichamen er een is van een elektrische oplossing.″ De eigen (a)tonaliteit van het werk maakt het mogelijk een elektrische oplossing metaforisch te beleven.

Tot de rijkdommen voor het begrip ′Aggregaat′ tellen onder andere de vijf aggregaten in de heilige boeddhistische teksten. De mentale en fysische aggregaten waaraan een ik behoefde heeft, zo heet het. Producent en consument, componist, producent-consument, interpreet en toehoorder leveren hun telkenmale individualistisch aggregaat zoals lichaam, gevoel, onderscheiding, vormende geestesfactoren en bewustzijn. Op deze manier van existentie functioneren we ook tijdens een première min of meer subtiel.

Van allerwegen ophopingen

J.D.