Apples And Potatoes (concept)
geluidscollage
1977
1. Inleiding
De compositie Apples and Potatoes zou gebaseerd worden op het kindertheaterstuk “De Twistappel”, dat ontwikkeld werd in het experimentele theater aan de Universiteit van Erlangen. Leerlingen van de 4e, 5e en 6e klas van het Kaiser-Heinrich-Gymnasium in Bamberg maakten in november 1971 onder de titel “De Kistbewoners” tekeningen en opstellen, die een beslissende bijdrage zouden leveren aan de tekst- en beeldvorming van het toneelstuk. Er werden zelfs hele theaterscènes ontwikkeld met bijgevoegde regieaanwijzingen; kinderen zouden immers voor kinderen een toneelstuk ontwerpen. Het leek daarom niet vergezocht om ook de muziek voor het toneelstuk door kinderen te laten bedenken, dat wil zeggen, tekstbeelden zouden muzikaal geformuleerd moeten worden. Helaas werd het toneelstuk in Erlangen nooit afgeschreven en opgevoerd. Daarom ontwierp ik in 1977 over hetzelfde thema een audiovisuele compositie op basis van klanken die ik enkele jaren later in Nederland met blinde kinderen op band opnam.
2. De audiovisuele compositie Apples and Potatoes
Om de volgende redenen besloot ik dit werk met blinde kinderen van de Stichting Bartimeus, Zeist te doen:
a. Een (gemarginaliseerde) groep in de samenleving krijgt de kans om in de openbaarheid te treden.
b. Mijn verwachting was een eigen voorstellingswereld van blinde kinderen te vinden, die zij specifiek in klankconstellaties kunnen omzetten.
Het verhaal van het theaterstuk speelt zich af in een kelder, waar conflicten tussen appels en aardappelen worden uitgevochten. De twistappel, een zieke appel die uit de appelgemeenschap is verstoten, is de steen des aanstoots.
Het bleek dat de blinde kinderen specifieke ideeën ontwikkelden over het spreken van appels en aardappelen. Elk blind kind kreeg een appel en een aardappel om de eigenschappen van de objecten te onderzoeken. Deze ervaring, via tast- en smaakzin, moest vervolgens in klankstructuren worden uitgedrukt. De stem leek mij daarbij een voor iedereen vertrouwd instrument dat de voorstellingen en gevoelens van de kinderen op directe wijze in muziek kon omzetten.
Remmingen van de kinderen, die zouden kunnen ontstaan door een gebrek aan instrumentenkennis, waren zo uitgesloten. Deze realisatiemethode leverde binnen enkele maanden klankmateriaal op dat op geluidsband werd opgenomen. Met behulp van beperkte elektronische middelen, zoals galm of filters, werden deze muziekstructuren tot een collage verwerkt.
3. De diaprojectie
Het diamateriaal werd samengesteld volgens twee hoofdthema’s:
a. De blinde kinderen bij het produceren van de klanken
concreet, informatief materiaal) – Fotografie Theo Coolsma
b. De wereld van appels en aardappelen
(abstract materiaal) – Fotografie Anja Bien, Niek van Driel
Eerst worden de appels, dan de aardappelen voorgesteld, d.w.z. het uiterlijk van beide groepen en hun leefomstandigheden. De appels zijn glad, rond en schoon en leven, in papier gewikkeld, in een kist. De aardappelen zijn vies en rimpelig, schieten uit en liggen door elkaar in een hoek. Door het rottingsproces vervagen de tegenstellingen en veranderen ze uiteindelijk in het tegenovergestelde. De appels worden zacht en melig, de aardappelen krijgen geheimzinnig uitziende ogennetwerken en blijven stevig. Aan het einde van de visuele compositie wordt herinnerd aan de gebruikswaarde van beide groepen. De aardappelen worden verwerkt tot friet, de appels tot appelsap. Ik wil hier niet verder ingaan op de sociale achtergronden van het stuk, maar kort laten zien dat uiterlijke kenmerken niets zeggen over innerlijke waarden. Blinde kinderen worden vanwege hun handicap naar de rand van onze samenleving gedrukt. Ze leven geïsoleerd.
4. De realisatie
De audiovisuele compositie zal ongeveer 15 minuten duren. Het stuk zou op twee verschillende manieren gepresenteerd moeten worden:
a. in concertvorm
de diaprojectie zal via een impulsgever parallel met het geluid lopen
b. in boekvorm
De presentatie via het boek vereist een luister-lees-partituur en maakt “muziek om te zien” mogelijk, d.w.z. de lezer kan met een bijgevoegde cassette de muziek en tegelijkertijd de foto’s volgen, het visuele proces van het stuk doorlopen. De VPRO noemde deze presentatie “Klankboek voor niet-blinden”. Apples and Potatoes is een klankboek voor niet-blinden van blinden”.
Naast de compositie zouden natuurlijk ook enkele van de opstellen van de gymnasiasten afgedrukt kunnen worden, evenals hun visuele voorstellingen van appels en aardappelen, die in de kunstlessen werden uitgewerkt. De boekvorm maakt zo een intensievere beschouwing van het thema mogelijk.
Het boek is zowel voor kinderen als voor volwassenen ontworpen. Tot slot wil ik erop wijzen dat audiovisuele kunstvormen een steeds grotere rol spelen in ons samenleven. De confrontatie met nieuwe media zet nieuwe pedagogische accenten voor uitgevers en televisieomroepen. Apples and Potatoes is tot nu toe niet gerealiseerd. Delen van de diaprojectie zijn afgerond, evenals eerste compositorische schetsen. De opstellen en afbeeldingen van de gymnasiasten zijn niet verder gepubliceerd.
